Zniesienie współwłasności

Zniesienie współwłasności jest równoznaczne z likwidacją stosunku prawnego łączącego współwłaścicieli. Zgodnie z art. 210 kodeksu cywilnego z roszczeniem zniesienia współwłasności ma prawo wystąpić każde spośród współwłaścicieli, niezależnie od wielkości posiadanych przez nich udziałów. Przed wystąpieniem z takim żądaniem, w szczególności do sądu, należy upewnić się, czy taka możliwość nie została uprzednio wyłączona na drodze umowy z pozostałymi współwłaścicielami. Takie uprawnienie może zostać wyłączone na okres nie dłuższy niż 5 lat, z możliwością przedłużenia go na kolejne 5-letnie okresy. Co najważniejsze, przedawnieniu nie podlega roszczenie o zniesienie współwłasności. Może zostać zatem podniesione przez uprawnioną osobę w każdym czasie.
Zniesienie współwłasności może być dokonane co do zasady w dwóch trybach: poprzez zawarcie stosownej umowy, lub jako skutek wydania stosownego postanowienia przez właściwy sąd. Jeśli dokonujemy zniesienia współwłasności poprzez zawarcie umowy należy pamiętać, że jeśli miałaby dotyczyć ona nieruchomości, musi przybrać formę aktu notarialnego (koszty jego sporządzenia uzależnione będą od wartości danej nieruchomości). W przeciwnym razie takie zniesienie może okazać się nieskuteczne, a tym samym nieważne – sąd wieczystoksięgowy nie dokona stosownych zmian w księdze wieczystej. Wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości może przedłożyć każdy z jej współwłaścicieli do właściwego ze względu na miejsce jej usytuowania, sądu rejonowego. Opłata sądowa w takim przypadku jest zawsze stała, nie jest warunkowana wartością danej nieruchomości. Postępowanie sądowe o zniesienie współwłasności toczy się w tzw. nieprocesowym trybie. W przypadku, gdy strony postępowania są zgodne co do sposobu zniesienia współwłasności to postanowienie w przedmiocie podziału może zapaść już na pierwszy posiedzeniu. W wnioskodawca zobowiązany jest do uiszczenia opłaty sądowej od wniosku w wysokości 300 zł. W przypadku gdy między stronami panuje spór w tej materii, opłata sądowa od wniosku wynosi 1000 zł.
W świetle obecnych przepisów wskazać należy na następujące sposoby zniesienia współwłasności:
Podział fizyczny rzeczy jest z reguły najprostszym a zarazem pożądanym, zwłaszcza dla niezamożnych współwłaścicieli, dlatego że unika się w ten sposób obciążania któregokolwiek ze współwłaścicieli obowiązkiem spłat na rzecz pozostałych. Zniesienie tą drogą współwłasności zostało jednak wyłączone w sytuacji, gdy podział taki byłby sprzeczny z przepisami ustawy (chodzi tu przede wszystkim o niezgodność podziału z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego) lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości (art. 211 K.c.).
Zniesienie współwłasności w drodze przyznania rzeczy (prawa), stosownie do okoliczności, jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, ma zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do rzeczy (praw) wspólnych, których nie można podzielić. Sąd ma w tym zakresie postępować „stosownie do okoliczności”. Okolicznościami tymi mogą być np. zawód, wiek współwłaścicieli, charakter (rodzaj) wspólnej rzeczy lub prawa (co ma szczególne znaczenie w przypadku nieruchomości rolnej), sytuacja rodzinna i majątkowa współwłaścicieli, ich możliwości majątkowe, co ma istotne znaczenie w kwestii spłat.
Zniesienie współwłasności może również nastąpić poprzez „podział cywilny”, rozumiany jako sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej ceny pomiędzy współwłaścicieli. Zastosowanie tego sposobu – na podstawie orzeczenia sądu – wymaga sprzedaży dokonywanej „stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego” (art. 212 § 2 K.c.). Natomiast w przypadku umownego zniesienia współwłasności – uzgodnionej sprzedaży dokonują sami współwłaściciele, nie będąc ograniczonymi w tym zakresie żadnymi szczególnymi przepisami prawa.