Przedawnienie roszczeń

Jest sposobem utraty określonego prawa wskutek upływu czasu oraz jedną obok prekluzji, przedawnienia i przemilczenia z instytucji dawności.
Analizując treść art. 118 k.c. można stwierdzić, iż przewiduje on następujące okresy przedawnienia:
a) Terminy ogólne
• termin zasadniczy – 10 lat
• termin stanowiący wyjątek od terminu zasadniczego, przewidziany dla roszczeń okresowych oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata
b) Terminy szczególne (o ile „przepis szczególny nie stanowi inaczej”) zawarte w odrębnych przepisach, zastrzegające inny termin przedawnienia dla roszczeń danego rodzaju. Terminy szczególne można klasyfikować następująco:
• termin prosty, tzn. jeden określony przedział czasowy, po którego upływie dochodzi do przedawnienia (np. art. 442[1] § 2 k.c.)
• termin złożony, tzn. istnienie dwóch okresów przedawnienia dla tego samego roszczenia. W zakresie terminów złożonych wyróżnia się:
• termin konkurencyjny: pierwszy termin (zazwyczaj krótszy) liczony od momentu, gdy wierzyciel dowiedział się (bądź mógł się dowiedzieć) o okolicznościach uzasadniających roszczenie; drugi termin (dłuższy) biegnie od chwili obiektywnie określonej (art. 442[1] § 1 k.c.) oraz
• termin końcowy, który upływa po określonym czasie od pewnego zdarzenia i skraca ogólne terminy przedawnienia (np. art. 229 § k.c.)
Szczególną pozycję w systemie terminów przedawnienia zajmują terminy egzekucyjne dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu. Roszczenie ulega wówczas przedawnieniu w terminie 10 lat, choćby jego uprzedni termin dla tego rodzaju roszczeń był krótszy. Nie dochodzi jednak do przedłużenia tego terminu, a jedynie do przerwania jego biegu, unicestwienia dotychczasowego terminu i rozpoczęcia biegu nowego (art. 125 k.c.)
Poszukując dla konkretnego roszczenia terminu jego przedawnienia należy zachować poniższy porządek:
1) W pierwszej kolejności dokonuje się oceny charakteru roszczenia dla danego stosunku prawnego (np. czy jest to roszczenie o świadczenie okresowe bądź związane z prowadzeniem działalności gospodarczej)
2) Następnie bada się, czy istnieje norma szczególna regulująca termin przedawnienia danego roszczenia (poszukiwanie przepisów prawnych odnoszących się do określonego przypadku)
3) Jeśli brak jest przepisów szczególnych statuujących termin przedawnienia dla danego stosunku prawnego, a roszczenie ma charakter okresowy lub związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej, to zastosowanie będzie miał trzyletni okres przedawnienia
4) W razie nie spełnienia powyższego kryterium należy przyjąć, iż termin przedawnienia wynosi 10 lat.
Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba, że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Istotne z praktycznego punktu widzenia ma fakt, iż zarzutu przedawnienia sąd nie bierze z urzędu co oznacza, iż dopóki dłużnik w piśmie procesowym (np. odpowiedzi na pozew o zapłatę) nie podniesie, iż roszczenie dochodzone przez powoda jest przedawnione dopóty sąd nie będzie miał możliwości oddalenia powództwa.