Roszczenie windykacyjne

Jest jednym z środków prawnych służących ochronie własności. Swoje uregulowanie znajduje w treści art. 222 § 1 k.c. zgodnie z którym właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
Biorąc powyższe pod uwagę wskazać należy, że roszczenie windykacyjne (zwane również roszczenie, wydobywczym, rei vindicatio) opiera się na następujących przesłankach:
a. przedmiotem roszczenia jest rzecz,
b. podnoszący roszczenie jest właścicielem rzeczy (legitymacja czynna),
c. rzecz pozostaje w faktycznym władaniu adresata roszczenia (legitymacja bierna) i
d. władającemu nie przysługuje takie uprawnienie do władania rzeczą, które mógłby skutecznie przeciwstawić właścicielowi.
A. Przedmiotem roszczenie jest rzecz.
Przedmiotem roszczenia windykacyjnego mogą być rzeczy w znaczeniu materialno-technicznym oraz prawa. Wobec powyższego przedmiotem roszczenia mogą być nieruchomości jak i ruchomości zarówno oznaczone co do tożsamości jak również co do gatunku, z tym że rzeczy oznaczone tylko co do gatunku mogą być przedmiotem roszczenia windykacyjnego, jeżeli zostaną odpowiednio wyodrębnione ze zbioru takich samych rzeczy ((np. ilościowo), wg ustalonych cech itp)).
B. Podnoszący roszczenie jest właściciel rzeczy (legitymacja czynna)
Z treści art. 222 k.c. wynika, iż roszczenie windykacyjne przysługuje osobie, która jest właścicielem rzeczy. Właścicielem jest ten, kto własność rzeczy skutecznie nabył i w chwili zgłaszania roszczenia nie utracił.
Jeżeli podniesienie roszczenia windykacyjnego służy zachowaniu wspólnego prawa, to legitymowanym czynnie będzie także współwłaściciel (art. 209 KC).
Wyjątkowo na mocy szczególnych roszczenie windykacyjne mogą zgłaszać podmioty, którym przysługuje wobec rzeczy prawo obligacyjne. Na mocy art. 690 KC roszczenie windykacyjne może więc podnieść najemca (a także dzierżawca – art. 694 KC).
Uprawnionym do podnoszenia roszczenia windykacyjnego są także uprawnieni z tytułu użytkowania wieczystego (por. art. 233 zd. 1 KC) oraz ograniczonych praw rzeczowych (art. 251 KC).
C. rzecz pozostaje w faktycznym władaniu adresata roszczenia (legitymacja bierna)
Oznacza to więc, że adresatem roszczenia jest w pierwszym rzędzie posiadacz samoistny lub zależny (art. 336 KC). Nie ma natomiast znaczenia, czy posiadacz jest w dobrej czy w złej wierze. Podobnie bez znaczenia dla roszczenia windykacyjnego jest to, czy wszedł on w posiadanie w sposób legalny (posiadanie wadliwe/niewadliwe).
Ponieważ zakres legitymacji biernej jest w przypadku art. 222 § 1 KC szeroki i obejmuje każdego, kto sprawuje bezpośrednie władztwo nad przedmiotem, adresatem roszczenia może być więc również dzierżyciela (art. 338 KC)
Bezpośrednie władztwo nad rzeczą może sprawować również prekarzysta, co pozwala na włączenie go do kręgu legitymowanych biernie (Filipiak w: KidybaKomentarzKC, 2009, art. 222 uw. 9; Cisek w: GniewekKCKomentarz, 2010, art. 222 nb. 20).
D. Brak uprawnienia do władania rzeczą
Władający rzeczą “niewłaściciel” może bronić się podnosząc zarzut, iż “przysługuje mu skuteczne wobec właściciela uprawnienie do władania rzeczą” (art. 222 § 1 KC in fine).
Uprawnienia te możemy podzielić na uprawnienia ze stosunków rzeczowych, ze stosunków obligacyjnych, ze stosunków prawnorodzinnych oraz – sporne – prawo zatrzymania.
Niewątpliwie uprawnienia do władania rzeczą przysługuje ze stosunku (rzeczowego, obligacyjnego, rodzinnego) łączącego właściciela z podmiotem, który rzeczą włada.